اشاره: [یکی از مسائل بسیار مهمی که دربارۀ آیۀ تطهیر مطرح است این می باشد که وقتی خداوند می فرماید: «إِنَّما يُرِيدُ اَللّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ اَلرِّجْسَ أَهْلَ اَلْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً»؛ احزاب/۳۳ (خداوند فقط مى خواهد پليدى و گناه را از شما اهل بيت دور كند و كاملاً شما را پاك سازد)، آیا این ارادۀ الهی، اراده ای تشریعی است یا تکوینی؟ چنانچه اثبات شود ارادۀ خداوند بر تطهیر اهل البیت، تشریعی است، این کاشف از عصمت برای مصادیق اهل البیت نخواهد بود؛ چرا که امور تشریعی به دلیل مختار بودن انسان، قابلیت تخلّف و سرپیچی دارند، اما در صورتی که این اراده، تکوینی باشد، حاکی از عصمت برای مصادیق اهل البیت خواهد بود؛ چون در خارج تحقّق یافته است. پیش از پاسخ دادن به این سؤال، ابتدا باید معنای اراده تشریعی و تکوینی و نیز تفاوت بین آن دو را دانست].
⁉️ آنجا که خداوند متعال می فرماید: «انما یرید الله»، منظور از «یرید»، ارادۀ تکوینی است یا تشریعی؟
تفاوت بین ارادۀ تشریعی و تکوینی
برای اینکه مطلب روشن تر شود، اشاره ای به فرق بین اراده تکوینی و تشریعی می کنیم.
۱. تفاوت اوّل: دخالت و عدم دخالت ارادۀ فردی دیگر در تحقّق فعل
در ارادۀ تشریعی، بین ارادۀ شخص و تحقّق آن اراده در خارج، ارادۀ فرد دیگری دخالت می کند، به عنوان مثال وقتی که شما از فرزند خود می خواهید برایتان آب بیاورد، برای اینکه آوردن آب تحقّق پیدا کند، باید ارادۀ متوسطی بین ارادۀ شما و نوشیدن آب وجود داشته باشد و آن، ارادۀ فرزند شماست که می رود برایتان آب می آورد. این را ارادۀ تشریعی می نامند.
اما در ارادۀ تکوینی، بین ارادۀ فرد و تحقّق آن در خارج، ارادۀ موجود یا شخص دیگری دخالت ندارد، مثلاً شما اگر انجام کاری را از دست خود بخواهید، دست تان بلافاصله برای انجام آن فعل حرکت خواهد کرد، بدون آنکه برای تحقّق خواستۀ شما در خارج، نیازی به دخالت اراده ای دیگر باشد.
۲. تفاوت دوّم: تخلّف پذیری و عدم تخلّف پذیری
از مهمترین ویژگی های ارادۀ تشریعی این است که قابل تخلف است، اما یکی از ویژگی های مهمّ ارادۀ تکوینی و از بارزترین احکام آن، این است که غیر قابل تخلّف می باشد. اگر از چشم خود بخواهید که چیزی را ببیند، آیا ممکن است از ارادۀ شما تخلّف کند؟ خیر، ممکن نیست تخلف کند؛ زیرا این ارادۀ شما تکوینی است.
ارادۀ الهی در آیۀ تطهیر، تکوینی است و نه تشریعی!
اکنون به آیۀ تطهیر باز می گردیم. اگر منظور آیه، ارادۀ تشریعی باشد، پس افادۀ «انشاء» می کند؛ یعنی فعل «یرید» در آیه به این معناست که خداوند از اهل بیت می خواهد تا معصوم باشند، نه اینکه خبر از عصمت آنها بدهد. اما اگر فعل «یرید» را در این آیه، از نوع ارادۀ تکوینی بدانیم، منظور آیه این می شود که خداوند اراده نموده است که اهل بیت معصوم باشند و با این آیه، خبر از عصمت آنها [در خارج] می دهد.
بدین ترتیب ما در این جا در برابر دو انتخاب قرار می گیریم. اگر اراده تشریعی باشد، منظور آیه انشاء و طلب طهارت و عصمت از اهل بیت است، و اگر اراده تکوینی باشد، منظور آیه خبر دادن از معصوم بودن اهل بیت است [و بین این دو تفاوت بسیار است!].
اما نمی توان این اراده را تشریعی دانست؛ زیرا آیه می فرماید: «انما یرید الله»؛ و «انما» نمایانگر حصر و محدودیت است. اگر این اراده تشریعی باشد، معنای آیه این طور می شود که خدا فقط از اهل بیت می خواهد که پاک و پاکیزه و معصوم باشند و در این صورت معنا ندارد که خداوند خواستار طهارت اهل بیت به تنهایی و دوری آنها از رجس باشد [زیرا خداوند بخل ندارد نسبت به اینکه دیگران هم طاهر شوند و اساساً دوست دارد که همۀ انسان ها پاک شوند، اگرچه برخی از انسان ها با اختیار خودشان مسیر گمراهی و رجس و ناپاکی را انتخاب می کنند].
تغییر دادن مصداق اهل بیت در آیه به کسانی غیر از عترت پیامبر (ص) نیز، چیزی را عوض نمی کند! چه مصداق اهل بیت را زنان پیامبر (ص) فرض کنیم، چه آنها را نزدیکان عمومی پیامبر (ص) بدانیم و چه عترت خاصّ او تلقی کنیم، فرقی نمی کند و این امر مشکل را حلّ نخواهد کرد؛ چون ارادۀ تشریعی همچنان با حصر موجود در آیه ناهماهنگ باقی خواهد ماند [یعنی دلیلی ندارد که خداوند فقط از زنان پیامبر (ص) یا تنها از عترت خاصّ او بخواهد که پاک باشند و سایر مردم را از رفتن به سوی پاکی و طهارت استثناء کند!]
خدای متعال شریعت اسلام را نازل نکرد تا اینکه فقط اهل بیت [صرف نظر از اینکه مصادیق اهل بیت چه کسانی باشند] پاکیزه شوند و از رجس دوری کنند، بلکه آن را نازل کرد تا همۀ مسلمانان پاکیزه گردند و همۀ کسانی که این دین به آنها می رسد، از آلودگی منزّه شوند.
پس اگر «انما یرید الله» را ارادۀ تشریعی و مفید معنای انشاء و طلب و درخواست بدانیم، این قید و حصر (انّما) بی جاست و اساساً با معنای آیه ناهماهنگ خواهد بود. بنابراین ارادۀ مطرح در آیۀ تطهیر، بدون تردید ارادۀ تکوینی است؛ یعنی خداوند اراده کرده است که اهل بیت (علیهم السلام) معصوم باشند و در این آیه، خبر از عصمت آنها [به عنوان فعلی که در عالم خارج و از نظر وجودی محقّق شده است] می دهد.
(برگرفته از کتاب پرسمان امامت، ص ۲۹۱ و ۲۹۲)
