برای شناخت مرجع تقلید اعلم، چند راه وجود دارد که ما در این جا به دو نمونه از مهمترین آنها اشاره می کنیم: [اعلم از دیدگاه علامه حیدری، فقط اعلم در فقه نیست! بلکه اعلم در شناخت همۀ ابعاد دین اعم از اعتقادات، اخلاقیات و امور تربیتی، و مسائل فقهی است. آیت الله حیدری، بر اساس تعریفی که از اعلمیتِ یک عالم دینی دارند، عالمی را که فقط در فقه و اصول متخصّص باشد را اصلاً اعلم نمی دانند! به این دلیل که وی فقط یک بُعد دین را به نحو اجتهادی می شناسد، در حالی که باید سایر بخش ها و ساحَت های دین الهی را نیز به نحو تخصّصی و اجتهادی بشناسد تا تفقّه در «دین» برای او محقق شده باشد؛ وگرنه فقط در «جزئی از دین» که همان بخش فقهیِ آن است، مجتهد و صاحب نظر شده است، و نه در «کلّ دین»!].
راه اوّل: تألیفات مرجع و آثار او
یعنی شما به آثار مرجع که آنها را نگاشته است نگاه می کنید و از این طریق به اعلمیت او پی می برید. به عنوان مثال: راه شناخت این که شیخ مفید (ره) یکی از استوانه های بزرگ تشیع و از شیوخ شیعه، بلکه شیخ الطائفه است چیست؟ پاسخ: به وسیلۀ آثاری که از ایشان در دستان ماست، می توانیم اعلمیت وی را تشخیص بدهیم. چرا در این که شیخ مفید یکی از بزرگان تشیع است، کسی بحث و تردید ندارد؟ زیرا تألیفات و آثار فراوان علمیِ او پیش روی چشم همه است، اینها تألیفات اوست و این ها آثار اوست و اینها کتابهای اوست که می شود به همۀ آنها مراجعه کرد. در مورد شیخ طوسی (ره) هم اگر مراجعه کنید همین طور است. همین طور در مورد علامه حلّی و علامه مجلسی، و بزرگان دیگر…
در عصر حاضر نیز مثلاً می توانید به آثار آیت الله خویی (ره) مراجعه کنید. به چه دلیل ثابت شده است که وی یکی از بزرگان فقها در عصر ماست؟ به خاطر این مجموعۀ بزرگ آثار فقهی که ایشان آنها را نگاشته اند. همچنین به چه دلیل ثابت شده است که آیت الله خویی یکی از بزرگان رجالی در عصر ماست؟ به خاطر این مجموعۀ بزرگی که در علم رجال نوشته اند… بر چه اساسی ثابت شده است که علامه طباطبایی (ره) یکی از مفسران بزرگ در بین مسلمانان است؟ به دلیل تفسیر المیزان. چرا آیت الله شهید سید محمد باقر صدر، یکی از بزرگان اصولی محسوب می شوند؟ نگاه کنید به کتاب های اصولی سه جلدی ایشان و سایر آثار و آراء شان که به چاپ رسیده است.
بنابراین راه اول در شناخت تخصّص و قدرت مرجعیت علمی در عصر غیبت، همان نگاه کردن به آثار و تألیفات اوست.
راه دوّم: مقدار تدریس او در حوزه های علمیه
حال این پرشس مطرح است که آیا منظورتان حضور در حوزه هاست؟
بله، البته فقط حضور داشتن در حوزه ملاک نیست، بلکه تدریس هم هست؛ زیرا چه بسا کسی سالها در حوزه حضور داشته باشد ولی تدریس نکند، در این صورت ما نمی توانیم قدرت علمی و اعلمیت چنین شخصی را ارزیابی کنیم.
باید مقدار حضور علمی او را در حوزه های علمیه بدانیم. این همان چیزی است که در بزرگان معاصر می بینیم، چه در قم و چه در نجف. فرض کنید که مثلاً آیت الله خویی چیزی ننوشته اند ولی ما وقتی که به شاگردان ایشان در طول ۶۰ سال اخیر نگاه می کنیم در می یابیم که آنها از بزرگان این مذهب هستند. این مطلب نشانگر این است که وی فردی متخصّص بوده است بلکه از بزرگان این مذهب می باشد.
بنابراین راه دوم، مقدار تدریس مرجع و حضور علمی وی در حوزه های علمیه است.
بنده معتقدم که این دو راه، به منزلۀ دو ملاک و معیار مهم و اساسی است در دست مردم و اهل علم، تا اینکه بتوانند تشخیص بدهند که فلان شخص، واجد شرایط مرجعیت علمی در عصر غیبت می باشد یا خیر.
(برگرفته از کتاب «مرجعیت و چشم انداز پیش رو» ص ۶۵)
