طبق آنچه که از آیات قرآن کریم به دست می آید، «امامت» مقامی غیر از «نبوت» و «برتر» از آن است. این مطلب را از چند آیۀ ذیل می توان استنباط کرد.
آیۀ اول: «وَ إِذِ اِبْتَلى إِبْراهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِماتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قالَ إِنِّي جاعِلُكَ لِلنّاسِ إِماماً قالَ وَ مِنْ ذُرِّيَّتِي قالَ لا يَنالُ عَهْدِي اَلظّالِمِينَ»؛ بقره/ ۱۲۴ ([به خاطر آوريد] هنگامى كه خداوند، ابراهيم را با وسايل گوناگونى آزمود. و او به خوبى از عهدۀ اين آزمايش ها برآمد. خداوند به او فرمود: «من تو را امام و پيشواى مردم قرار دادم!» ابراهيم عرض كرد: «از دودمان من [نيز امامانى قرار بده!]» خداوند فرمود: «پيمان من، به ستمكاران نمى رسد! [و تنها آن دسته از فرزندان تو كه پاك و معصوم باشند، شايستهء اين مقامند]).
بر اساس آیۀ شریفۀ فوق، وقتی حضرت ابراهیم (علیه السلام) به خوبی از عهدۀ امتحانات و ابتلائات الهی برآمد، خداوند متعال وی را به مقام امامت نائل گردانید.
حال باید ببینم اولاً این امتحانات و مهمترین آنها چه چیزی بوده، و دوّم اینکه مربوط به زمان قبل از نبوّت حضرت ابراهیم (علیه السلام) بوده است یا متعلّق به زمان پس از نوبت وی؟! چنانچه این امتحانات مربوط به زمان پیش از نبوّت حضرت ابراهیم (علیه السلام) و در ایّام جوانی وی بوده باشد – طبق آنچه که برخی معتقدند – می توان قائل شد به اینکه امامت همان نبوت بوده و نه چیزی جدای از آن، اما در صورتی که ثابت شود این امتحانات در زمان نبوّت حضرت ابراهیم (علیه السلام) رخ داده باشد، می توان نتیجه گرفت که امامت مقامی است غیر از نبوت؛ زیرا حضرت ابراهیم (علیه السلام) از قبل، دارای مقام نبوت بوده است و چنانچه امامت هم همان نبوت بوده باشد، این اعطاء، لغو و تحصیل حاصل خواهد بود!
حال با توجه به آیات ۱۰۲ به بعد از سورۀ صافات، مشخص می شود این ابتلائات و امتحانات و به ویژه مهمترین و برجسته ترین مصداق آنها، در زمان پیری عمر حضرت ابراهیم (علیه السلام) – که قطعاً نبی بوده – رخ داده است: «فَلَمّا بَلَغَ مَعَهُ اَلسَّعْيَ قالَ يا بُنَيَّ إِنِّي أَرى فِي اَلْمَنامِ أَنِّي أَذْبَحُكَ فَانْظُرْ ما ذا تَرى قالَ يا أَبَتِ اِفْعَلْ ما تُؤْمَرُ سَتَجِدُنِي إِنْ شاءَ اَللّهُ مِنَ اَلصّابِرِينَ * فَلَمّٰا أَسْلَمٰا وَ تَلَّهُ لِلْجَبِينِ * وَ نٰادَيْنٰاهُ أَنْ يٰا إِبْرٰاهِيمُ * قَدْ صَدَّقْتَ اَلرُّؤْيٰا إِنّٰا كَذٰلِكَ نَجْزِي اَلْمُحْسِنِينَ * إِنَّ هٰذٰا لَهُوَ اَلْبَلاٰءُ اَلْمُبِينُ»؛ صافات/ ۱۰۲ – ۱۰۶ (هنگامى كه هر دو تسليم شدند و ابراهيم جبين او را بر خاك نهاد… * او را ندا داديم كه: «اى ابراهيم! * آن رؤيا را تحقق بخشيدى (و به مأموريت خود عمل كردى)!» ما اين گونه، نيكوكاران را جزا مى دهيم! * اين مسلّماً همان امتحان آشكار است!).
در آیۀ فوق، مصداق یکی از ابتلائات حضرت ابراهیم (علیه السلام) – که به خاطر موفقیت در آنها به مقام امامت واصل گردید – همین ماجرای ذبح حضرت اسماعیل (علیه السلام) معرفی شده و «بلاء مبین» نام گرفته است.
و با توجه به این آیه که امتحان ذبح حضرت اسماعیل (علیه السلام)، مربوط به سنین پیری حضرت ابراهیم (علیه السلام) بوده، مشخص می شود حضرت ابراهیم (علیه السلام) در زمان این امتحانات، نبی بوده است، و لذا این امامتی که از سوی خداوند به وی عطا می شود، مقامی غیر از نبوت است.
همچنین لازمۀ اینکه مقام امامت، غیر از مقام نوبت است، این می باشد که امامت «برتر» از نبوت باشد؛ زیرا معنی ندارد خداوند به حضرت ابراهیم (علیه السلام) پس از آزموده شدن به وسیلۀ این امتحانات بسیار دشوار و موفق بیرون آمدن از آنها، مقامی پایین تر یا مساوی نبوت عطا فرماید؛ پس مقام امامت، فوق نبوت و برتر از آن است.
البته از دیدگاه شیعه، مقام ائمه (علیهم السلام) پایین تر از مقام نبی اکرم (ص) است؛ ضمن اینکه خود رسول الله (ص) هم دارای مقام امامت بوده و امامت ایشان، از امامت هر شخص دیگری بالاتر است و اساساً اهل بیت (علیهم السلام) امامت خود را از رسول اکرم (ص) به ارث برده اند.
