محضر مبارک حضرت آیت الله حیدری(دام ظله)؛

سلام علیکم،

سوالی داشتم پیرامون اینکه آیا «سجده» جنبه عرفانی نیز دارد؟  لطفا نظر شریف خود را بفرمایید؟

در جواب بیان می شود که:

«سجده»، مقام تجلّی فنا و فنای در فنا است. هیچ چیزی مانند سجده، بنده را به خدا نزدیک نمی کند. انسان به وسیلۀ سجده به خواسته های بزرگ خود می رسد.

از امام صادق (ع) نقل شده است که فرمودند: «پیامبر اکرم (ص) خانۀ خود را تعمیر می کردند. مردی به ایشان عرض کرد: ای رسول خدا! من به جای شما این کا را انجام بدهم؟ پیامبر (ص) فرمودند: باشه. وقتی کار آن مرد تمام شد پیامبر (ص) فرمود: چه چیزی می خوای؟ گفت: بهشت. رسول خدا (ص) سرش را به زیر افکند و بعد فرمود: باشه. وقتی مرد خواست برود، پیامبر (ص ) فرمود: ای بندۀ خدا ما را با سجده های طولانی یاری کن».
فرمان آن حضرت به سجده و طولانی بودن آن، گویای مقام عظیم سجده و اثر آن در نفس انسانی است.

تردیدی نیست که بندگی خالص و تبعیت کامل، در مقام و جایگاه سجده تجلی می یابد و به همین جهت، خداوند به فرشتگان فرمان داد تا به آدم (ع) سجده کنند: «وَ إِذْ قُلْنا لِلْمَلائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا…»؛ بقره/ ۳۴ (و چون فرشتگان را فرموديم: «براى آدم سجده كنيد»، پس سجده کردند).
کسی که می خواهد قرب پیدا کند، باید بسیار سجده کند، در حالی که معنای عبودیت خالص را در ذهن دارد.

سجدۀ یونسیه
این سجده منسوب به پیامبر خدا حضرت یونس (ع) است که در قرآن آمده است: «وَ ذَا النُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغاضِباً فَظَنَّ أَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَيْهِ فَنادى‏ فِي الظُّلُماتِ أَنْ لا إِلهَ إِلاَّ أَنْتَ سُبْحانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمين»؛ انبیاء/ ۸۷ (و «ذو النون» را [ياد كن‏] آن گاه كه خشمگين رفت و پنداشت كه ما هرگز بر او قدرتى نداريم، تا در [دل‏] تاريكي ها ندا در داد كه: «معبودى جز تو نيست، منزّهى تو، راستى كه من از ستمكاران بودم).

به خاطر همین آیه، این سجده به نام یونسیه مشهور شده است و ذکر آن، شامل این قسمت از آیه می شود: «… لا إِلهَ إِلاَّ أَنْتَ سُبْحانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمين».
این ذکر بهتر است صد بار در پی نماز گفته شود. این سجده در بین عارفان شهرت یافته است. عرفا برای وصول به کمال سجده ها، به این سجده سفارش می کنند.
به نظر من سجده برای خداوند به طور مطلق مطلوب است، چه با این ذکر و چه با اذکار دیگر و بسنده کردن به ذکر یونسیه را ترجیح نمی دهم. باید بدانیم که ذکر یونسیه شرایط خاص خودش را دارد.

فلسفۀ این ذکر بر اساس آنچه که از خود آیه به دست می آید این است که هرگاه از انسان گناهی و یا ستمی سرزده باشد و انسان بخواهد از پی آمد ها و آثار سوء آن رهایی پیدا کند، باید نخست توبه کند، در مرحلۀ دوم حقوق افراد را جبران نماید و در مرحلۀ سوم به این ذکر متوسل شود. اما در زمانی که انسان مثلاً قصد شکرکردن از خداوند را دارد، این ذکر با آن شکر تناسب ندارد و در این جا بهتر است با شکرگویی (ذکر الحمدلله) سجده اش را طولانی کند. کسی که در پی درخواست حاجتی از خداوند است، باید ذکر مربوط به همان درخواست را بخواند [مثلاً اگر مریض است و از خدا شفا می خواهد، باید خدا را به اسم شریف «شافی» بخواند و همین طور دربارۀ درخواست ها و نیازهای دیگر]؛ از این رو منحصر نمودن سجده های طولانی به ذکر یونسیه در همۀ شرایط و حالت ها، نتیجه بخش نیست. این نکته را دریابید و درباره اش خوب فکر کنید!

(معنویت عبادت/ آیت الله سید کمال حیدری، ص ۱۲۹ و ۱۳۰)