شرایط حجّیت روایت در مناظرات و بحث های علمی
در بحث های احتجاجی نمی توان به هر روایتی و با هر ویژگی ای استناد و استدلال کرد، بلکه در مباحت علمی و مناظره با مخالفین (در این جا اهل سنّت) فقط باید به روایاتی احتجاج کرد که طرف مقابل، ناگزیر از قبول آنها باشد. به عبارت دیگر، مسأله این است که در بحث با اهل سنّت و وهابیت، آیا به هر روایتی می توان تمسّک نمود یا اینکه احادیث مورد استناد باید دارای ویژگی های خاصّی باشند؟ در این صورت، آن ویژگی ها کدام اند؟!
اقسام احتجاج
پیش از پاسخ به سؤال فوق، در ابتدا باید دانست که احتجاج بر دو قسم است: درون مکتبی و برون مکتبی.
احتجاج درون مکتبی؛ یعنی بحث با کسانی که هم مکتب ما هستند، و احتجاج برون مکتبی هم به این معناست که انسان با کسی که به مکتب دیگری معتقد است، وارد بحث و گفتگو شود. مثلاً وقتی ما دربارۀ صحّت یا عدم صحّت نظریۀ سهو النبی (ص) با یکی از شیعیان بحث می کنیم، بحثی درون مکتبی انجام داده ایم، اما وقتی با یک سنّی دربارۀ امامت اهل بیت (علیهم السلام) یا عدالت صحابه مناظره می کنیم، به بحثی برون مکتبی روی آورده ایم.
احادیثی که در مناظرات درون مکتبی به کار می روند، غالباً در مباحث برون مکتبی به کار نمی آیند؛ زیرا هر مذهبی، از مبانی رجالی و حدیثی خاصّ به خود برخوردار است و طبق آن مبانی، روایات مورد استنادِ طرف مقابل را قبول ندارد. بر این اساس، روایات اصول کافی برای اهل سنّت حجت نیست، و احادیث صحاح هم برای ما شیعیان حجّت نیست.
با توجه به مطلب فوق، باید افزود در بحث ها و مناظرات برون مکتبی، تنها به روایتی می توان استدلال کرد که دارای سه ویژگی ذیل باشند.
ویژگی اوّل: معتبر باشد
اولین خصوصیت برای روایاتی که ما در بحث های برون مکتبی به آنها احتجاج می کنیم این است که باید «معتبر» باشند؛ یعنی از نظر سند صحیح باشند. به روایات ضعیف السند نمی توان احتجاج کرد، مگر در موارد خاصّی که طرف مقابل، طبق مبانی رجالی خود، چند روایت ضعیف در کنار هم را مفید اطمینان و حتی علم بداند، مثل ابن تیمیه که به این مبنا قائل است.
ویژگی دوّم: صریح باشد
خصوصیت دوم این است که روایات مورد استدلال ما باید «صریح» باشند؛ یعنی از نظر دلالت به گونه ای باشند که آشکارا بر مدّعای ما دلالت کنند. وقتی دلالت یک روایت، صریح و واضح نباشد، بحث ما یک بحث نظری خواهد شد که ما از آن معنایی می فهمیم و طرف مقابل هم معنایی دیگر متوجه می شود. در این صورت، بحث ما به جایی نخواهد رسید!
ویژگی سوّم: مجمع علیه باشد
روایات مورد بحث باید مجمع علیه باشند؛ به این معنا که مثلاً هم شیعیان آن روایت را قبول داشته باشند و هم اهل سنّت.
بنابراین، هر روایتی که فاقد یکی از این شروط سه گانۀ فوق باشد، برای طرف مقابل حجّیت نمی آورد. بله، ممکن است حدیثی یکی از این شرط ها را نداشته باشد و در عین حال در بحث های درون مکتبی بتوان به آن استدلال کرد، اما در احتجاجات برون مکتبی نمی توان از آن استفاده کرد. کسی که با اهل سنّت بحث می کند اما این شروط را در نظر نمی گیرد، نمی تواند انتظار داشته باشد طرف مقابل سخنان و مدّعیات وی را بپذیرد. اگر کسی بتواند برای اثبات مدّعای خود به روایاتی استناد کند که واجد هر سه شرط مذکور باشد، به نوعی راه را برای طرف بحث خود می بندد.
