محضر مبارک حضرت آیت الله حیدری(دام ظله)؛

سلام علیکم،

من دانشجوی رشته علوم قرآن هستم سوالی داشتم پیرامون تفسیر قرآن. لطفا تفسیر قرآن را مختصرا توضیح بفرمایید؟!

در جواب بیان می شود که:

معرفی مسأله
تعریف های گوناگونی برای « تفسیر قرآن » بیان شده است. از جمله :
– تفسیر عبارت است از بیان معانی آیات و کشف مقاصد و مدلول آن ها. (المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۱ ص ۳)
– تفسیر عبارت است از توضیح مراد خداوند از کتاب شریفش. (البیان فی تفسیر القرآن، خوئی، ص ۳۹۷)
آن چه که اهمیت فراوانی دارد نگاه دقیق به فرق موجود بین کلمات خداوند و کلام وی در قرآن است. نکته ای که در تعاریف مطرح شده از « تفسیر قرآن » آنچنان مورد توجه قرار نگرفته است.

تبیین
ماده ی تمام مباحث تفسیری، کلام خداوند در قرآن است، نه کلمات. بنابر این تفسیر به بیان مراد از کلام خداوند در حوزه ی نص قرآنی و در حد طاقت بشری مفسر می پردازد.
نکته ی مهم، که مبنای اختلاف منهج های تفسیری نیز هست، توجه به فرق بین کلمات و کلام خداوند در قرآن است.
آنچه در بعضی تفاسیر مشاهده می شود جز تحلیل مدلول کلمات خداوند در قرآن نیست. حال آنکه تحلیل مفردات قرآنی با تکیه بر آراء لغویون تنها قرینه ی کوچکی است در مسیر طولانی تفسیر قرآن کریم.
بنا بر این، یک کلمه ی قرآنی، گرچه جزئی از شاکله ی یک آیه ی قرآنی می باشد، لکن فی ذاته نمی تواند کاشف از اغراض و مقاصد آیات باشد.
بر خلاف جملات قرآنی، که بیانگر اهداف و مقاصد الهی در قرآن می باشند.
افزون بر این، جملات قرآنی نیز حلقه های زنجیری هستند که کلام الهی را تشکیل می دهند. لذا نگاه استقلالی به جملات قرآنی نیز مفسر را در رسیدن به مدلول حقیقی کلام الهی رهنمون نمی کنند.

به عبارت دیگر، مفردات و کلمات قرآنی عضوی از شاکله ی عظیم کلام الهی هستند. جملات قرآنی نیز حلقه های زنجیری می باشند که در کنار هم کلام الهی را تشکیل می دهند. ازین رو کلام الهی منظومه ای است از آیات و جملات وحیانی در قرآن.
در این منظومه، برای رسیدن به مدلول کلام الهی در قرآن در هر موضوعی، باید تمام آیات و سوره ها را به مثابه ی منظومه ای نگریست که تمام اجزاءش به یکدیگر متصل هستند. نه بسان جزیره های از هم جدا و مستقل که هیچ کدام دخل و تاثیری در معنای دیگری نداشته باشند.
همچنین، در این منظومه، هر گونه ترتیب و نظمی معنا دار می شود. ترتیب کلمات در یک جمله ی قرآنی، ترتیب جملات در یک آیه ی قرآنی، ترتیب آیات در یک سوره ی قرآنی و در نهایت ترتیب سوره ها در مجموع قرآن، همه و همه معنا دار می شوند.

بنابراین، مفسر قبل از آغاز عملیات تفسیر، باید منهج خود را مشخص کند تا مسیر پیش روی خود را بشناسد.

آیت الله سید کمال حیدری، منطق فهم القرآن، ج ۱ ص ۳۵-۴۰