محضر مبارک حضرت آیت الله حیدری(دام ظله)؛

سلام علیکم،

ضرورت مطالعه آثار معظم له چیست؟

در جواب بیان می شود که:

سؤال مهمی که ممکن است دربارۀ آثار فراوان و متنوّع آیت الله سیدکمال حیدری به ذهن اهل تحقیق خطور کند این است که چه ضرورتی دارد – با وجود تألیفات علمای دیگر که تعداد آن ها کم هم نیست – کتاب های علامه حیدری مورد مطالعه قرار گیرند؟ به عبارت دیگر، آثار ایشان دارای چه ویژگی هایی است و چه نیازهایی را از ما بر طرف می کند تا به خاطر آن، روی کتاب هایشان وقت بگذاریم؟
در پاسخ باید گفت روش دین شناسی یا منطق فهم دین ایشان، دارای ویژگی ها و امتیازاتی است که ایجاب می کند اهل علم – اعم از طلاب، دانشجویان و حتی عموم مردم – با اندیشه های وی آشنا شوند. در ذیل به برخی از این خصوصیات اشاره می کنیم:

ویژگی اوّل: جامعیت در علوم و معارف اسلامی

ویژگی دوّم: ابتکار، خلّاقیت و نوآوری در علوم مختلف

ویژگی سوّم: اشراف فراوان بر اندیشه ها و نظریات مهم در جهان اسلام (کشورهای عربی و ایران)

در حدیثی از امام صادق (علیه السلام) وارد شده است که عالِم باید به زمانۀ خود آگاه باشد تا دچار اشتباه، لغزش و حتّی انحراف نشود: «العالِمُ بِزَمانِهِ لا تَهجُمُ عَلَیهِ اللَّوابِس»؛ كافی، ج ۱، ص ۲۶ (کسی که عالم به زمانۀ خود باشد، شبهات بر او هجوم نخواهند آورد).
یکی از معانیِ «عالم به زمانه بودن»، آگاهی و اشراف بر تفکّرات و اندیشه های حاکم و تأثیرگذار بر اذهان مردمِ یک عصر است؛ یعنی یک عالم زمان شناس، باید بداند پیرامون او چه می گذرد و در جهان چه خبر است؟ چه نظریات مهمی در رابطه با معرفت دینی و علوم اسلامی مطرح است؟ نواندیشان دینی چه می گویند و مردم را به کدام سو می برند؟ روحانیان سنّتی چه در سر دارند و چه طرح و برنامه ای برای زندگی مسلمانان در عصر حاضر و دنیای مدرن دارند؟ نقاط قوّت و ضعف نظام فکری و دین شناسی ایشان چیست؟ و غیره.

کسانی که اصلاً اهل آگاهی از نظریات مختلف و جدید در حوزۀ دین پژوهی نیستند خارج از بحث اند، اما عالمانی هم که تلاش می کنند آراء دیگران را بشناسند، چنانچه ایرانی باشند غالباً فقط از اندیشه های متفکران ایرانی اطلاع دارند و منابع فارسی که در ایران چاپ می شوند را خوب می شناسند، و یا در صورت اینکه اصالتاً عرب باشند، تنها افکار عالمان جهان عرب در مصر و عراق و عربستان و تونس و غیره را می شناسند، اما در این میان کمتر افرادی هستند که در حوزۀ معرفت دینی، هم بر نظریات عالمان و دین شناسان ایرانی و آثار ایشان تسلّط داشته باشند، و هم از اندیشه های متفکران جهان عرب و کتاب های ایشان اطلاع دقیق داشته باشند.
در اینجا با اطمینان می توان گفت آیت الله حیدری (حفظه الله تعالی) یکی از معدود عالمانی است که بر اندیشه ها و تفکرات مهم و تأثیرگذار در ایران و جهان عرب – اعم از شیعه و سنّی – اشراف کافی و قابل قبول دارند، آن هم نه فقط آثار معاصرین، بلکه منابع متقدّمین و متأخرین را نیز به خوبی می شناسند.

کمتر کتاب یا نظریۀ مهمی را می توان یافت که در ایران یا کشورهای عربی چاپ و مطرح شده باشد، اما آیت الله حیدری از آن بی خبر بوده باشند! ایشان در کتابخانۀ شخصی خود و یا در کلاس درس، از منابعی استفاده می کنند که بسیاری از اهل علم، حتی اسم آنها را هم نشنیده اند تا چه برسد به اینکه از محتوای آنها آگاه باشند! به عنوان نمونه، برخی از عالمان بزرگ در ایران، اصلاً اسم نواندیشان و نظریه پردازان مصریِ مطرح را به درستی نمی شناسند و طبیعی است که از نظریات ابداعی آنها نیز – چه صحیح و چه غلط – در زمینه فهم دین و علوم اسلامی، در حوزه های تفسیر، حدیث، کلام، فلسفه، معرفت شناسی و غیره آگاهی نداشته باشند و در صورت عدم اطلاع دقیق از آراء ایشان، قطعاً پاسخی درخور و مستدل در ارزیابی افکار ایشان نخواهند داشت و در نتیجه مردم و به ویژه جوانان، به تدریج به دین شناسی و سبک دین داریِ مورد توصیۀ آنها متمایل خواهند شد.

همین ویژگی مهم در شیوۀ دین شناسی علامه حیدری باعث شده است که نظریات جدید و ابتکاری خود ایشان، اولاً ناظر بر تحقیقات و تولیدات علمیِ روز باشد و نه دور و بیگانه از آنچه که در عالَم اندیشه و تحقیق می گذرد!، ثانیاً از رویکرد تحلیلی و انتقادی نسبت به این پژوهش ها برخودار باشد، و ثالثاً بعضاً حاوی مطالبی باشد که دیگران بدانها دست نیافته اند.
شاهد صدق این مدّعا، آثار گفتاری و نوشتاری ایشان است که هر کس آنها را از نظر بگذراند، به خوبی تسلط آیت الله حیدری بر تحوّلات علمی و تحقیقی در ایران و جهان عرب – اعم از حوزه های علمیه قم و نجف، دانشگاه های علوم دینی و سایر مؤسسات دین پژوهی – را در خواهد یافت.
جالب است مخاطبان گرامی بدانند، آیت الله حیدری حتی از نتایج تحقیقات دانشگاهی که در قالب رساله های دکتری – در زمینۀ علوم اسلامی – صورت گرفته اند نیز آگاهی دارند.

خلاصه اینکه سوّمین ویژگیِ روش دین شناسی و دین پژوهی علامه حیدری، احاطۀ فوق العادۀ ایشان بر تحقیقات دینی و نظریات نوپدید، در ایران و کشورهای عربی است؛ به همین دلیل، کسانی که آثار ایشان را مطالعه می کنند، پس از مدتی، با منابع فراوان و نظریات نو و متعدّد شیعه و سنّی در جهان اسلام (اعم از متقدّمین، متأخّرین و معاصرین)، آشنایی قابل توجّهی پیدا می کنند.