محضر مبارک حضرت آیت الله حیدری(دام ظله)؛

سلام علیکم،

شرط اول عالمان دین چیست؟ لطفا توضیح دهید.

در جواب بیان می شود که:

اجتهاد در تفسیر و قرآن شناسی، شرط اول عالمان دین

کسی که در درجه اول مفسر و قرآن شناس نباشد، نمی توان وی را عالم دین به معنای واقعی کلمه دانست!

هیچ تردیدی در این باره وجود ندارد که ما دو منبع اساسی برای درک و فهم منظومۀ معارف دینی در اختیار داریم. منبع اول، قرآن کریم است و منبع دوم، روایات پیامبر اکرم (ص) و اهل بیت (ع) می باشد.

لذا از نظر ما، فهم صحابۀ پیامبر (ص) و همچنین اصحاب ائمه (ع) و اجتهادات علما و اجماعات و شهرت ها و مسلمات و غیره (چه شیعه و چه سنی)، هیچ یک به عنوان مرجع در فهم معارف دینی محسوب نمی شوند و از این جهت اعتنای چندانی به آنها نمی کنیم [آری، نظرات و برداشت های شخصی علما از نصوص دینی در جای خود مهم و محترم است و باید مدّ نظر قرار گیرند، اما نه از آن جهت که مرجع شناخت دین می باشند و کسی حقّ مخالفت با آنها را نداشته باشد، بلکه فقط در حدّ یک برداشت و نه بیشتر!].

اصل دیگری که پیش تر، از آن یاد کردیم این است که در مقایسۀ بین این دو منبع اصلی (قرآن و روایات)، محوریّت باید برای نصّ قرآنی باشد و نصوص روایی – که به واسطه چندین نسل از ناقلان و پس از چند قرن به دست ما رسیده است – باید فرع و دائر مدار نصّ قرآنی باشند.

بر همین اساس، هر روایتی که برای آن شاهدی از نصوص قرآنی وجود داشته باشد و یا حداقلّ مخالف قرآن نباشد، آن را قبول می کنیم؛ وگرنه به تعبیر خود اهل بیت (ع) زخرف (کلام بیهوده) است. حال که چنین است، در فهم همۀ معارف دینی، محوریت و اصالت را باید برای قرآن کریم که از هر گونه کذب و جعل و تحریف و نقل به معنا مصون است قائل شویم.

به همین دلیل، طبق مبنای بنده و نظام معرفتی و دین شناسی ای که بدان معتقدم، عالم دین (اعم از فقیه و متکلم و محدث و اخلاقی و غیره) عالم – به معنای واقعی کلمه – نمی باشد، مگر آنکه قبل از همۀ این علوم و در درجۀ اوّل، مفسّر و قرآن شناس باشد!
بر این اساس، اگر کسی مفسّر بود و از مبانی، روش ها، رویکردها و قواعد تفسیر و شناخت قرآن اطلاع کافی داشت، اکنون می توان از او سؤال کرد که آیا فقیه (عالم به فروع دین) است یا خیر؟ آیا متکلم است یا نیست؟ و هر عنوان دیگری.

اما اگر ثابت نشد که وی مفسّر است؛ یعنی به منظومۀ معارف دینی که در قرآن آمده به نحو تخصّصی و اجتهادی احاطه نداشته باشد [نه اینکه لزوماً اعلم باشد]، وی را عالم دین به معنای واقعی کلمه نمی توان دانست! زیرا ما معتقدیم که مرجع اصلی که معارف دینی خود را از آن می گیریم، باید قرآن کریم می باشد.

ادامه دارد…

برگرفته از برنامه “من فکر السید الحیدری”، جلسه ۹