محضر مبارک حضرت آیت الله حیدری(دام ظله)؛

سلام علیکم،

مراحل عصمت چیست؟ لطفا توضیح دهید.

در جواب بیان می شود که:

یکی از مسائل مهمی که به طور مستقیم دربارۀ موضوع «عصمت» مطرح است، مسألۀ «مراحل عصمت» می باشد. به همین دلیل، کسی که دربارۀ عصمت بحث و تحقیق می کند، باید بتواند برای اثبات همۀ مراتب عصمت برای پیامبر اکرم (ص) و اهل بیت (ع) به طور جداگانه دلیل اقامه کند.

این مراحل را در چهار مرحله می توان دسته بندی کرد:

مرحلۀ اول: عصمت از انجام محرّمات و ترک واجبات

این مرحلۀ ابتدایی از عصمت، عبارت است از التزام انسان به همۀ اوامر و نواهی دین الهی؛ به این معنا که هیچ گناهی را مرتکب نشود و هیچ واجبی را ترک نکند.

مرحلۀ دوم: عصمت در اخذ، حفظ و ابلاغ وحی (که مختصّ پیامبر اکرم ص است)
این مرحله از عصمت، خود دارای سه مرتبه و مقطع است: ۱. عصمت در مقام تلقّی و اخذ وحی از خداوند متعال ۲. عصمت در مقام حفظ و نگه داری وحی در قلب خود ۳. و عصمت در مقام ابلاغ و رساندن صحیحِ آنچه که به او وحی شده است.

مرحلۀ سوّم: عصمت در مقام تطبیق و فعلیت بخشیدن به احکام دین

سومین مرحلۀ عصمت این است که پیامبر (ص)، احکام و آموزه های شریعت الهی را در مقام عمل و تطبیق، معصومانه انجام بدهد و دچار خطا و اشتباه و سهو نشود. به عنوان مثال، نماز ظهر را که چهار رکعت است، از روی سهو و اشتباه دو رکعت نخواند!

از دیدگاه ما پیامبر (ص) در همۀ این مراحل سه گانه باید معصوم و مصون از هرگونه خطا و اشتباه باشد.

مرحلۀ چهارم: عصمت در امور زندگی و مسائل شخصی روزمرّه

در اینجا مرحلۀ دیگری وجود دارد که باید دربارۀ آن به طور دقیق بحث کرد و آن عبارت است از عصمت پیامبر (ص) و امام (ع) در امور شخصی و مسائل روزمرۀ زندگی، مثل اینکه وقتی شخصی از دور می آید و مشخص نیست که دقیقاً چه کسی است، این سؤال مطرح می شود که آیا در این گونه موارد نیز واجب است پیامبر (ص) و امام (ع) معصوم باشند یا اینکه احتمال خطا برای ایشان وجود دارد؟!

به بیان دیگر، آیا در امور جاری زندگی که دربارۀ آن وحیی نازل نشده و خبری از عالم غیب نرسیده، مثل عزل و نصب یک فرماندار، عصمت ضرورت دارد یا نه؟

در این باره هم دیدگاه ها مختلف است، اما بنا بر نظر ما، پیامبر اکرم (ص) و اهل بیت (علیهم السلام) در این مرحله هم معصوم از هر گونه خطا و اشتباه هستند؛ به این دلیل که در قرآن کریم، ویژگی «شهادت اعمال» برای برخی از انسان ها ثابت شده است: «وَ يَوْمَ نَبْعَثُ مِنْ كُلِّ أُمَّة شَهيدا»؛ نحل/ ۸۴ (و [ياد كن‏] روزى را كه از هر امتى گواهى بر می انگيزيم). ‏مصداق تامّ و بارز شاهدان بر اعمال هم رسول اکرم (ص) و ائمه (ع) هستند (آیت الله سید کمال حیدری، عصمة الأنبیاء فی القرآن، ص ص ۶۴ – ۶۶).

بنابراین وقتی کسی بر همۀ اعمال باطنی و ظاهری انسان ها شاهد و آگاه باشد و از او خطایی در تشخیص سر نزند، به طریق اولی در امور پیش پا افتادۀ زندگی خود و دیگران مصون از سهو و خطا خواهد بود:
«علی ضوء هذه القدرة التی یحظی بها الشهداء فی التسلط علی ظاهر الخلائق وباطنها، فمن غیر الممکن حینئذ أن نتصوّر الخطأ والإشتباه ممن کانت لدیه هذه الخصلة فی حیاته الإعتیادیة، ومن ثمّ لابد أن یکون الشهید معصوماً فی جمیع تشخیصاته، صغیرها و کبیرها، وبذلک تثبت عصمته فی المرحلة الرابعة»؛ آیت الله سید کمال حیدری، عصمة الأنبیاء فی القرآن، ص ۱۸۱

(در پرتو این قدرت که شهداء بر اعمال (پیامبر ص و ائمه ع)، واجد آن هستند و بر اساس آن بر ظاهر و باطن انسان ها احاطه و تسلط دارند، در یک چنین حالتی غیر ممکن است تصوّر کنیم کسی که دارای این خصوصیت است، در امور معمولی زندگی دچار خطا و اشتباه شود؛ از همین رو فردی که شاهد اعمال است، باید در تمام تشخیص هایش – چه کوچک و چه بزرگ – معصوم باشد. بنابراین، به دلیل همین برخورداری از مقام شهادت بر اعمال، عصمت رسول اکرم (ص) و اهل بیت (علیهم السلام) در مرحلۀ چهارم نیز ثابت می شود).