(بخش دوم)
بیان مدّعا: عمدۀ روایات، نقل به معنا هستند و نه نقل به الفاظ!
در پاسخ به مسألۀ فوق باید گفت تقریباً همۀ اخباری که در مصادر روایی شیعه و سنّی مشاهده می کنیم – جز تعداد بسیار اندک و انگشت شماری از آنها – نقل به معنا هستند؛ یعنی ناقلان اخبار آنچه را که از سخنان معصومین (ع) متوجه شده و برداشت نموده اند را با جملات و عبارات خودشان برای دیگران نقل کرده اند.
وقتی خبری نقل به معنا شد، ما دیگر عین سخن و الفاظ معصوم را در دست نداریم تا با قاطعیّت بگوییم امام (ع) چنین فرمود! بلکه صرفاً با نقل قول هایی مواجه هستیم که راویان، آنها را به اهل بیت (ع) نسبت داده اند و ما در ابتدا اصلاً نمی دانیم که آیا این إسناد صحیح است و این اخبار واقعاً از سوی امام معصوم (ع) صادر شده اند یا نه؟! یعنی باید با اتکاء به یک سلسله میزان ها و معیارها، صحت یا عدم صحتِ صدورِ نقل قول های مذکور را احراز کنیم تا نهایتاً بتوانیم با اطمینان بگوییم فلان سخن از اهل بیت (ع) صادر شده یا نشده است!
اگر روایتی نقل به الفاظ باشد، از آن جهت که به عصمت اهل بیت (ع) قائلیم، باید بی چون و چرا آن را بپذیریم، اما در صورتی که یک روایت نقل به معنا باشد، به دلیل واسطه شدن ناقل، احتمال اشتباه راوی و عدم انتقال صحیح مقصود معصوم وجود دارد، و لذا در اینجاست که باب نقد و بررسی بر روی آن روایت – هم از جهت سند، و هم از حیث متن که بسیار مهمتر است – باز می شود تا مبادا فهم غلط و برداشت خلاف واقعِ راوی، به ساحت امام معصوم (ع) نسبت داده شود!
در ادامه، مدّعای مذکور (نقل به معنا بودن روایات) را با چند دلیل اثبات نموده و در انتها به دیدگاه برخی از بزرگان شیعه و سنّی نیز در این باره به عنوان مؤیّد اشاره می کنیم.
دلیل اول بر اثبات مدّعا: نقلِ الفاظِ متعدّد برای معنای واحد!
اولین دلیل آن است که در منابع روایی، اخبار فراوانی را مشاهده می کنیم که در عین برخورداری از یک معنای واحد، با الفاظ و عبارات متفاوت و متعدّدی بیان شده اند، در حالی که اگر خبری نقل به الفاظ شده باشد، همۀ راویان باید جملات و عبارات یکسانی را ذکر کرده باشند!
یکی از واضح ترین نمونه ها و مصادیق برای نقل به معنا، «حدیث غدیر» است. همه می دانیم که واقعۀ غدیر خم در طول تاریخ یک بار بیشتر اتفاق نیافتاده است و پیامبر خدا (ص) نیز طبعاً فقط یک بار آن خطبه را ایراد کرده اند. اما با این وجود وقتی سراغ مصادر روایی می رویم، می بینیم راویان مختلف اعم از شیعه و سنّی، این خطبه را به شکل های گوناگون و با الفاظ و عبارات متفاوت نقل کرده اند. یکی چند صفحه مطلب نقل کرده، دیگری یک صفحه، فرد دیگر چند پاراگراف و برخی نیز دو سه جمله بیشتر برای ما ذکر نکرده اند! حال ما از کجا می توانیم یقین صددرصد حاصل کنیم که کدام یک از این نقل قول های متفاوت و بعضاً متهافت، عین سخن رسول خدا (ص) است؟! مگر چند فراز معدود، از جمله عبارت «من کنت مولاه، فعلی مولاه» که تقریباً همۀ راویان، آن را با یک عبارت واحد ذکر کرده اند که از این جا می فهمیم این فراز از خطبه، نقل به الفاظ است؛ زیرا عقلاً وقتی تعداد زیادی از افراد، عبارتی را به یک شکل بیان می کنند، مشخص می شود که آن خبر به همان صورت صادر شده است.
قطعاً همۀ این افراد هم کذاب و خائن نبوده اند تا کسی بگوید متن خطبۀ غدیر را به عمد تغییر داده اند، بلکه عده ای از آنها صالح و موثق بوده اند اما با این حال، عباراتشان با جملات سایر ناقلان، متفاوت است.
علامه مجلسی به این استدلال چنین اشاره نموده است:
«ولهذا كثيرا ما يروى عنهم المعنى الواحد بألفاظ مختلفة»؛ (و به همین دلیل، در بسیاری موارد یک معنای واحد از اهل بیت ع با الفاظ و عبارات مختلف نقل شده است)، بحار الأنوار، ج ۲، ص ۱۲۴.
دلیل دوم بر اثبات مدّعا: روایات ناظر به پرسش از جواز نقل به معنا
🔘 ادامه دارد…
