(بخش ششم)
مورد پنجم: خطیب بغدادی
خطیب بغدادی که از بزرگان علم حدیث و درایه در اهل سنت بوده و کتابش (الكفاية في معرفة اصول علم الرواية) از مهمترین مصادر در این دانش محسوب می شود، عبارتی را از سفیان ثوری نقل کرده که وی در آن می گوید اگر بخواهم عین الفاظ روایات را بدون هیچ تغییری برای شما بازگو کنم، حتی یک حدیث را هم نمی توانم برای شما بخوانم!؛ لذا هر چه به شما می گویم نقل به معنا است که گاهی در آن تغییراتی رخ داده است:
«قال ابو محمد العَبَّاسُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ التَّرَقُّفِيُّ، قَالَ: سَمِعْتُ الْفِرْيَابِيَّ، يَقُولُ: سَمِعْتُ سُفْيَانَ، يَقُولُ: لَوْ أَرَدْنَا أَنْ نُحَدِّثَكُمْ بِالْحَدِيثِ كَمَا سَمِعْنَاهُ مَا حَدَّثْنَاكُمْ بِحَدِيثٍ وَاحِدٍ»؛ الكفاية في معرفة اصول علم الرواية، ج ۱، ص ۲۴، شمارۀ ۶۴۴ (شنیدم که سفیان گفت: اگر بخواهم به شما حدیثی را عیناً همان طور که شنیده ام بگویم، حتّی یک حدیث را هم نمی توانم نقل کنم!).
مورد ششم: فخر رازی
فخر رازی در کتاب مهم خود، «المحصول فی علم اصول الفقه»، تصریح می کند به اینکه صحابۀ پیامبر (ص) سخنان ایشان را نمی نوشتند، بلکه آنها را می شنیدند و برخی از ایشان پس از خارج شدن از محضر رسول خدا (ص)، آن عبارات را حفظ می کردند و در مواردی بعد از گذشت سال ها، آنچه را که به خاطر سپرده بودند، به صورت شفاهی نقل می کردند:
«انا نعلم بالضرورة ان الرسول صلى الله عليه وآله متى كان يشرع في الكلام، فالصحابة ما كانوا يكتبون كلامه من اوله الی آخره لفظاً، وانما كانوا يسمعونه ثم يخرجون من عنده وربّما رووا ذلك الكلام بعد ثلاثين سنة… ومن انصف قطع بأن هذه الاخبار التي رووها، لیس شيء من الفاظها لفظ الرسول (ص)… فإن الانسان مضنة النسيان، بل لا يعيد الا بعضه»؛ المحصول فی علم اصول الفقه، ج ۴، ص ۳۴۸ و ۳۴۹ (ما ضرورتاً می دانیم که رسول خدا ص وقتی شروع می کردند به سخن گفتن، صحابه سخنان ایشان را از اول تا آخر با همان الفاظ نمی نوشتند، بلکه فقط آنها را می شنیدند و سپس از محضر ایشان خارج می شدند و گاهی آن سخنان را بعد از سی سال روایت می کردند!… و اگر کسی اهل انصاف باشد، یقین پیدا می کند به اینکه این اخباری که راویان روایت کرده اند، لفظِ هیچ یک، عین الفاظ رسول خدا ص نیست!… چرا که اساساً انسان در معرض نسیان و فراموشی قرار دارد و نمی تواند جز بعضی از آنچه را که شنیده، به خاطر بیاورد).
اگر واقعاً کسی شواهد علمی، مستند و قطعی دارد مبنی بر اینکه صحابۀ رسول خدا (ص) و اصحاب اهل بیت (ع)، هر آنچه که ایشان می فرمودند را عیناً و با همۀ الفاظ آن، بدون کم و کاست مکتوب می کردند، ارائه بدهد! ولی باید دانست که یکچنین تحقیق و مستنداتی وجود ندارد! اینکه راویان نمی توانند عین الفاظ پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) را بدون هیچ تغییری به دیگران منتقل کنند، ربطی به وثاقت یا ضعف ایشان هم ندارد؛ زیرا فرضاً یک راوی، صددرصد ثقه، عادل و قابل اعتماد هم که باشد، این وثاقتِ او، وی را از اشتباه و نسیان مصون نمی کند و به او عصمت و خطاناپذیری نمی بخشد! ممکن است کسی، انسان صالح و صادقی باشد، اما سهواً دچار خطا و زیادت و نقصان و سوء فهم در روایت شود. پس بین وثاقت یک راوی، با عدم اشتباه او تلازمی وجود ندارد!
🔘 ادامه دارد…
