از ناحیۀ متّهم شدن عرفا به گوشه گیری، شبهه هایی از سوی مخالفان در مورد عرفان و عرفا وجود دارد. عرفان به این متّهم است که عارف وقتی کارش را شروع می کند، سر به کوه می گذارد و از آنجا بر جامعه می نگرد، و سخنانی از این قبیل که دربارۀ عرفان و اهل معرفت گفته می شود، اما تجربۀ امام خمینی (ره) همۀ این شبهه ها را کنار نهاد و این مسأله از لابه لای زوایای روحی و شخصیت وی به عنوان یک عارف ربانی و نیز از طریق ابعاد عرفان عملی که وی در زندگی اجتماعی و سیاسی خویش از خود به یادگار گذاشت، قابل فهم است، و همین امر موجب شده بود برخی چنین بپندارند که وی اصلاً اهل عرفان نبود! و بر این پندار خود، به طرح حکومت اسلامی که وی برای تحقّق آن تلاش کرد و آن را رهبری نمود، استدلال می کنند؛ کاری که – به زعم ایشان – با مرام و مسلک عرفا و روح عرفان همخوانی ندارد؛ زیرا آنها اموری همچون در دست گرفتن حکومت و رهبری جامعه را از شئون دنیوی می دانند که عارف نباید به آنها اعتنایی داشته باشد. این مسأله ما را به این بحث وا می دارد که بپرسیم آیا عرفان فقط نظریۀ بدون اجراء و عمل است؟ و عارف در عرفان خود تنها به فکر خود است و فقط به خویش می پردازد و یا اینکه عرفان او، وی را به جامعه منتقل می کند و اساساً از دل اجتماع می گذرد؟
این از مهمترین بحث هایی است که در زمینۀ مباحث عرفانی مطرح است. از این رو باید به این پرسش ها پاسخ داد و به تبیین شخصیت عرفانی امام خمینی (ره) و تمییز آن از دیگر ابعاد شخصیتی وی پرداخت و به ویژگی های عام عرفان در نزد این عارف بزرگ اشاره کرد.
ویژگی های عرفان عملی امام خمینی (ره)
از جنبه های بارز شخصیت امام خمینی (ره)، بُعد عرفانی و سلوکی وی بود که در نوشته ها، سخنان و سخنرانی های وی نمود داشت، به گونه ای که بسیاری را شگفت زده کرده بود در حدّی که به وی به عنوان یکی از بزرگترین عارفان ممتاز این عصر اشاره می کردند. این ویژگی امام (ره) بر دیگر جنبه های علمی و معرفتی شخصیت او نظیر فقاهت، تفلسف و یا رهبریِ یکی از بزرگترین انقلاب های تاریخ، غلبه داشت. واقعیت آن است که حضرت امام (ره) افزون بر اینکه به مکتب عرفان نظری ویژه ای تعلّق داشت، در جنبه های سلوک عملی، خود به عنوان مؤسّس و بنیانگذار مکتبی نو و متمایز مطرح بود به طوری که می توان گفت کسی پیش از وی، یکچنین مکتبی را در زمینۀ عرفان عملی بنا ننهاده است. از دیدگاه بنده، امام خمینی (ره) در جنبه های عملی و سلوکی، بر دیگر عارفان، بسیار برتری داشت و می توان گفت کسی در این وادی بر وی سبقت نجسته بود. ویژگی های عرفان عملی حضرت امام (ره)، در موارد متعدّدی نمود یافته است که با بهره گیری از نوشته های عرفانی ایشان به گوشه هایی از آن ها اشاره می کنیم:
۱) توجّه به خداوند غنیّ مطلق
۲) اعتقاد به مرجعیت بنیادی قرآن برای عرفان
۳) ادعیه و مناجات، ابزار سلوک
۴) دوری از دنیاخواهی
۵) پرهیز از گوشه گیری و انزوا
۶) تصدّی کارهای سیاسی و اجتماعی
۷) انتخاب دوستان و رفیقان صالح
(برگرفته از کتاب عرفان شیعه، ص ۳۱۶ – ۳۰۵)
