صبر و یقن، دو شرط اساسی وصول به مقام امامت
ویژگی اول: یقین
امامت قرآنی، غیر از امامت به معنای عرفی و سیاسی آن است. امام در فرهنگ قرآن دارای ویژگی ها و شرایط خاصی است که هیچ یک از آنها در امامت عرفی یافت نمی شود. قرآن کریم در این آیه از سوره، امام را کسی می داند که دارای دو ویژگی بسیار مهم باشد: یکی صبر و دیگری یقین.
قرآن کریم برای امام، ویژگی «یقین» را شرط دانسته است: «وَ جَعَلْنا مِنْهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنا لَمَّا صَبَرُوا وَ كانُوا بِآياتِنا يُوقِنُونَ»؛ سجده/ ۲۴ (و چون شكيبايى كردند و به آيات ما يقين داشتند، برخى از آنان را پيشوايانى قرار داديم كه [مردم را] به امر ما هدايت می کردند)؛ یعنی فقط کسی صلاحیت تصدّی مقام شامخ امامت را دارد که اهل یقین باشد. مراد از یقین هم، یقین به اصطلاح قرآنی است نه یقین به معنای عرفی یا منطقی. یقین به معنای قرآنی؛ یعنی انکشاف ملکوت عالم برای انسان: «وَ كَذلِكَ نُري إِبْراهيمَ مَلَكُوتَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ لِيَكُونَ مِنَ الْمُوقِنين»؛ انعام/ ۷۵ (و اين گونه، ملكوت آسمانها و زمين را به ابراهيم نمايانديم تا از جمله يقين كنندگان باشد). پس بنا بر منطق قرآن، امام کسی است که مظهر اسم هادی خداوند بر روی زمین باشد و ملکوت آسمان ها و زمین برای او به صورت علم حضوری و شهودی منکشف و عیان باشد.
ویژگی دوم: صبر
خصوصیت دومی که قرآن برای امام بر می شمارد، صبر است؛ یعنی فقط کسی می تواند امام باشد که واجد خصوصیت صبر باشد، آن هم صبر در بالاترین مرتبه خود، آنچنان که خود قرآن تصویر می کند: “وَ جَعَلْنا مِنْهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنا لَمَّا صَبَرُوا”؛ انعام/ ۷۵.
امامت شرط دارد و نیازمند صلاحیت و شایستگی است و جز به آنکه مورد آزمایش قرار گیرد و صبر کند، داده نمی شود. کسی که صبر نکند؛ یعنی به صفت صبر در بالاترین مراتب آن متّصف نگردد، چنین موهبتی به او داده نمی شود و به چنین مقام وجودی و تکوینی دست نمی یابد و نمی تواند از عهدۀ چنین کار و مسئولیتی در نظام هستی برآید. به همین دلیل، قرآن کریم دربارۀ حضرت آدم (علیه السلام) می فرماید: «وَ لَقَدْ عَهِدْنا إِلى آدَمَ مِنْ قَبْلُ فَنَسِيَ وَ لَمْ نَجِدْ لَهُ عَزْما» طه/ ۱۱۵؛ (و به يقين پيش از اين با آدم پيمان بستيم، [ولى آن را] فراموش كرد، و براى او عزمى [استوار] نيافتيم)؛ یعنی او مورد آزمایش الهی قرار گرفت، اما به تعبیر قرآن صبر نکرد، و همین طور است دربارۀ پیامبران دیگر.
بدیهی است که این صبر نکردن به معنای گناه کردن نیست، بلکه به این معناست که آن شخص برای برخورداری از موهبت امامت باید به مرتبه ای از مراتب وجود می رسید، اما نرسید، و این غیر از گناهی است که در زبان شرع متداول است و به معنای مخالفت با دستورهای خداوند است.
بنابراین از دیدگاه قرآن، هر کسی شایسته احراز مقام امامت نیست، بلکه فقط کسی می تواند امام و پیشوای مردم به معنای قرآنی آن قرار گیرد که به تصریح قرآن، حداقل از دو ویژگی صبر و یقین برخوردار باشد.
