محضر مبارک حضرت آیت الله حیدری(دام ظله)؛

سلام علیکم،

با چه روش و چگونه با افکار و اندیشه های مخالفین رفتار شود و چگونه آنان را پاسخ دهیم؟

در جواب بیان می شود که:

در مواجهه با برداشت های متفاوتِ برخی متفکران از نصوص دینی و حتّی اندیشه ها و استدلال های مخالفین دین و مذهب، به طور کلّی می توان گفت در حوزه های علمیه و میان اهل فکر، دو نوع برخورد مختلف وجود دارد.

۱. رویکرد منفعلانه و محدودکننده

روش برخی از اهل علم در رویارویی با افکار مخالفین خود این است که سعی می کنند تا حتّی الإمکان سخنان و استدلال های ایشان به گوش طلّاب، دانشجویان و سایر مردم نرسد! به بیان دیگر، این عدّه گمان می کنند هر چه بیشتر مانع رسیدن افکار متفاوت – با برداشت خودشان از متون دینی و نه لزوما مخالف با اصل دین – به دیگران شوند، سلامت فکری و اعتقادی مردم بهتر تضمین می شود.

این نوع رویکرد، در واقع به نوعی محدودیّت و سانسور فکری قائل است!

۲. رویکرد فعّالانه و پیشگیرانه

در مقابل شیوۀ فوق، روش دیگری وجود دارد که به جای محدود ساختن اهل علم و برحذر داشتن آنها از آشنایی با سخنان جدید و تفکرات مخالفین، تلاش خود را بیشتر به تقویت سرمایۀ علمی و بنیۀ فکری مخاطبین خود معطوف می کنند تا وقتی با افکار متفاوت و متعارض مواجه می شوند، نه تنها در مقابل آنها درمانده و متزلزل نشوند، بلکه بتوانند به نقد و تحلیل عالمانه و منصفانۀ آنها پرداخته و نقاط ضعف و احیاناً قوّت سخنان ایشان را از یکدیگر جدا کنند.

این شیوه بیشتر بر پیشگیری و مستحکم سازی نظام فکری مخاطبان خود استوار است، در حالی که روش اوّل بیشتر بر عدم آشنایی مردم و حتّی اهل علم با مبانی مخالفین تاکید دارد.

به عنوان نمونه، وقتی نظریه ای جدید از سوی برخی نواندیشان دینی در باب چگونگی فهم و شناخت وحی مطرح می شود، صاحبان رویکرد منفعلانه چنین می پسندند که این دیدگاه یا اصلاً مطرح نشود، و یا در صورت فتح باب و سخن گفتن از آن، به عنوان یک فرضیۀ صددرصد باطل و منحط – که از فرط بدیهی البطلان بودن اصلاً ارزش گوش سپردن و نقد شدن را ندارد! – بیان شود.

اما معتقدان به مواجهۀ فعالانه بر این باورند که راه رو به رو شدن با برداشت ها و قرائت های مختلف و نوین از نصوص دینی، سانسور کردن و محدوسازی یا شرّ مطلق نشان دادن آنها نیست، بلکه شیوۀ رویارویی صحیح و علمی با آنها این است که:

اوّلاً
باید اهل علم را از نظر فکری و اعتقادی آگاه و توان مند ساخت؛

ثانیاً
به جای در پیش گرفتن برخورد سلبی، انفعالی و از موضع ضعف، باید با اخذ رویکرد ایجابی به مصاف اندیشه های مخالف رفت تا هم ورزیدگی کافی برای پرداختن به این سنخ مباحث را به دست آورد و هم اینکه ضمن نقد ریشه ای نقاط ضعف و خلل های آنها، بدون تعصّب و تجمّد از نقاط مثبت و قابل قبولشان شان بهره گرفت.

عصر ارتباطات و ناکارآمدی شیوۀ محدودسازی افکار!

گفتنی است شیوۀ دوّم بر این پیش فرض صحیح استوار است که در قرن حاضر که عصر ارتباطات و انفجار اطلاعات لقب گرفته، اساساً محدودسازی و جلوگیری از رسیدن افکار مختلف و برداشت های متعدّد و جدید از قرآن و روایات – صرف نظر از اینکه در کلّ و فی نفسه صحیح نیست – در شرایط کنونی نیز به طریق اولی ممکن نیست؛ چرا که هر کسی با اتّصال به اینترنت و در دست داشتن یک گوشی موبایل ساده، به راحتی با صدها سایت و پایگاه علمی اینترنتی یا کانال تلگرامی مرتبط شده و در جریان آخرین نظریات، تحقیقات و تولیدات دربارۀ مباحث دینی قرار می گیرد.

بنابراین شیوۀ اوّل در مواجهۀ با افکار مخالف، در حال حاضر عملاً یک روش ناکارآمد و منسوخ شده به شمار می رود؛ به همین دلیل حوزه های علمیه چاره ای جز انتخاب روش دوّم و تبدیل تهدید به فرصت ندارند.