قیام امام حسین (علیه السلام) یک «انقلاب» بود یا یک «حرکت اصلاحی»؟!
(بخش اوّل)
آیت الله حیدری در این گفت و گو که با شبکۀ آسیا صورت گرفته است ضمن ارائه تحلیلی عمیق از نهضت امام حسین (ع)، به بحث پیرامون شعائر حسینی می پردازند. اهم مطالب این بحث به شرح ذیل است:
مجری:
آیا از دیدگاه شما استعمال کلمۀ انقلاب به معنای مصطلح در علوم سیاسی برای اتفاقی که در واقعۀ عاشورا رخ داد صحیح است؟
آیت الله حیدری:
در ادبیات مارکسیستی، انقلاب به معنای حرکتی است که به منظور تغییر با توسّل به زور و سلاح صورت می گیرد؛ به این معنا نمی توان حرکت امام حسین (ع) را انقلاب نامید؛ چرا که آن حضرت هرگز ابتدائا به سلاح متوسل نشدند و خود را تحمیل ننمودند و به افرادی که حضرت را دعوت نمودند فرمودند اگر رهایم کنید به منطقه ای دور خواهم رفت.
ما معتقدیم حرکت امام حسین (ع) را در درجه اول باید یک «حرکت اصلاحی» نامید؛ همانگونه خودشان صراحتاً فرمودند من خارج شدم برای اینکه صلاح امت را طلب نمایم، من خارج شدم برای اینکه امت جدّم حضرت محمد (ص) را اصلاح نمایم. حضرت (ع) هنگامی از سلاح استفاده نمودند که بین ذلّت و جنگ قرار گرفتند و آنجا بود که فرمودند «هیهات منا الذّلة» و تا زمانی که دشمن تیری را رها نکرد، حضرت از انداختن تیر خودداری نمودند و تنها برای مقابله به مثل و پاسخ به دشمن دستور به تیراندازی دادند.
مجری:
آیا امّت اسلامی می تواند از قیام امام حسین (ع) در شرایط فعلی خود بهره ببرد؟ اگر پاسخ مثبت است، این امر چگونه و از چه طریقی ممکن است؟
آیت الله حیدری:
یک چنین چیزی کاملاً برای امت اسلامی ممکن است، اما به شرطی که نخست برنامه و هدف امام حسین (ع) از خروج و قیام مشخص گردد و سپس بررسی شود که آیا این هدف و برنامه برای زمان و مکان و ظرف معیّنی است یا اینکه در همۀ زمان ها و مکان ها قابلیت اجرا و عملی شدن دارد. برای اینکه از هدف و برنامۀ اصلی سید الشهدا (ع) آگاه شویم باید به سخنان خود ایشان باز گردیم و در آنها دقّت و تأمّل بیشتری به خرج دهیم.
آن حضرت (ع) در کربلا فرمودند:
«هر كس سلطان سركشي را ببيند كه حرام هاي خدا را حلال مي كند، عهد و پيمان الهی را مي شكند، با سنّت رسول الله (ص) مخالفت می ورزد، در ميان بندگان خدا با گناه و ستم حكومت مي كند و هيچ مقابله اي با او نكند – نه با گفتار و نه با رفتار – بر خداست كه او را (در روز قيامت) با آن سلطان ظالم در يك جا محشور كند».
و در ادامه فرمودند:
«الا وَ اِنَّ هوُلاءِ قَدْ لَزِمُوا طاعَهَ الشَّیْطانِ، وَ تَرَکُوا طاعَهَ الرَّحْمنِ، وَ اَظْهَرُوا الْفَسادَ، وَ عَطَّلُوا الْحُدُودَ وَاسْتَاْثَرُوا بِالْفَیءِ، وَ اَحَلُّوا حَرامَ اللّهِ، وَ حَرَّمُوا حَلالَ اللّهِ، وَ اَنَا اَحَقُّ مَنْ غَیَّرَ»؛ (هان اى مردم! این گروه (بنى امیّه) به طاعت شیطان پای بند شده و از پیروى خداوند سرپیچى کرده اند، فساد را آشکار ساخته و حدود الهى را تعطیل کرده اند. آنان بیت المال را به انحصار خویش درآورده، حرام خدا را حلال و حلال خدا را حرام شمرده اند و من (که فرزند رسول خدایم) به قیام براى تغییر این اوضاع، از همه کس سزاوارترم). (تاریخ طبرى، ج ۴، ص ۳۰۴ ).
پس مطابق این خطبه، هدف آن حضرت (ع) از قیام، تغییر و اصلاح بعضی از امور مهم امّت بود؛ یعنی اگر امت اسلامی می خواهد از این حرکت امام حسین (ع) برای امروز خود درس بگیرد و بهره ببرد، باید ببیند امام حسین (ع) درصدد اصلاح چه چیزی بود و اکنون آیا این مسائل و مشکلات که آن حضرت به منظور اصلاح آنها به پا خواست وجود دارد یا خیر؟!
به عنوان مثال یکی از خصوصیات بنی امیه این بود که بیت المال مسلمین را در انحصار خود درآورده بود و امروز باید دید آیا حکومت های فعلی به همان شکلِ حکومت بنی امیه عمل می کنند و دست تصرف به بیت المال دراز می کنند یا اینکه امین بیت المال مردم اند؟ بر این اساس، اگر حکومتی همچون بنی امیه بیت المال مسلمین را به نا حق به خود اختصاص داده بود، پس باید این نقیصه و فساد آن اصلاح شود.
مجری:
حال این اصلاح و سعادت چگونه محقق می شود؟
آیت الله حیدری:
به وسیله امر به معروف و نهی از منکر: «أرید أن آمر بالمعروف و أنهی عن المنکر»؛ یعنی درست از طریق همان چیزی که قرآن کریم برتری امت پیامبر (ص) را به آن دانسته و معرفی نموده است: «کنتم خیر أمة اخرجت للناس تأمرون بالمعروف و تنهون عن المنكر»؛ آل عمران/ ۱۱۰ (شما بهترین امتی هستید که برای مردم پدید آمدید؛ چون امر به معروف و نهی از منکر می کنید و به خدا ایمان دارید).
پس تا اینجا مشخص شد که:
۱. اولاً امام حسین (ع) به وسیلۀ زور و شمشیر و خشونت (که معنای انقلاب در اصطلاح علوم سیاسی است) خارج نشدند؛
۲. ثانیاً امام (ع) جنگ طلب نبودند، بلکه این دشمن بود که جنگ را بر آن حضرت تحمیل نمود و حضرت را در دوگانۀ انتخاب ذلت یا شهادت قرار داد؛
۳. و ثالثاً مهمترین سلاح امام حسین (ع) در این حرکت اصلاحی، امر به معروف و نهی از منکر بود.
ادامه دارد…
