در حوزۀ مطالعات زنان از دیدگاه اسلام، مشکلات و کمبودهای متعدّدی – برخواسته از فهم فقها از نصوص دینی و نه خود اسلام! – وجود دارد که باید بر حلّ و برطرف نمودن آنها همّت گماشت. در این میان سؤال مهمی وجود دارد و آن اینکه در میان اصناف گوناگون عالمان دین، چه کسی در مقایسه با دیگران، بهتر از عهدۀ یکچنین وظیفۀ مهم و دشواری بر می آید؟!
در پاسخ باید گفت از دیدگاه ما، «عالم دین» غیر از «عالم فقه» یا «عالم اخلاق» یا «عالم عقائد» است که تنها از یک یا دو علم خاص اطلاع دارند! به عنوان نمونه، «عالم فقه» یا «مرجع فقهی» کسی است که فقط فقه و اصول می داند، یا «عالم عقائد» فقط کلام یا فلسفه یا عرفان می داند، اما از سایر علوم دینی و حتی علوم انسانی، یا اصلاً چیزی نمی داند و یا اطلاعاتش بسیار اندک و در حدّ کلیات است. اما «عالم دین» یا «مرجع دینی» کسی است که در همۀ ابعاد معارف دین اعم از عقاید، اخلاق و فقه، به مقام تخصّص و اجتهاد رسیده و با سایر علوم غیر دینی نیز در حدّ نیاز آشنایی دارد.
با توجه به مطلب فوق، باید افزود در حوزۀ مسائل و حقوق زنان از منظر اسلام، در درجۀ اول این «عالم دین» (فقیه به معنای اعم) است که می تواند مسائل و نیازهای زنان را بهتر و دقیق تر درک کند و نهایتاً حکمی بدهد که با مجموعۀ معارف اسلامی هماهنگ باشد. کسی که فقط فقه می داند (فقیه به معنای اخص)، تنها به بُعد فقهی مسأله توجه دارد، اما ممکن است از سایر ابعاد و ساحت های مسأله غفلت داشته باشد؛ یعنی دربارۀ زنان حکمی بدهد که نه تنها با موازین اخلاقی و اعتقادی دین، متلائم و متوازن نباشد بلکه در مواردی متعارض هم باشد! اما عالم دین که همۀ ابعاد معارف دین را در نظر دارد و به نحو تفصیلی می شناسد، تلاش می کند تا فتوای فقهی او دربارۀ زنان، یک حکم جامع باشد و همۀ مصالح و نیازهای زنان را تأمین کند؛ چرا که معارف دینی اساساً یک منظومۀ مترابط و هماهنگ است، به نحوی که اگر کسی یک بُعد آن را در نظر نگیرد، در سایر ابعاد هم به مشکل بر می خورد!
پس برای شناخت بهتر و قابل قبول ترِ جایگاه زن در اسلام و احکام مربوط به آنان، نخست باید سراغ «عالم دین» (مجتهد در اصول و فروع دین) رفت، و نه «عالم فقه» (مجتهد در فروع فقط)!
(برگرفته از جلسه سوم درس فارسی “مبانی و کلیدهای اصلی در فهم مسائل زنان”).
